‘Weggaan, dat is mijn doel’
Pelgrimeren vanuit je luie stoel, kan dat? Theoloog Frits de Lange probeert het in zijn nieuwste boek ‘Heilige Onrust’ (2017). Hij is geen wandelaar, geeft hij ruiterlijk toe in zijn inleiding. Maar hij herkent zich in veel hedendaagse pelgrims die op weg gaan met een zekere onrust in zich. Want om de schrijver heen is alles in beweging. Ook zijn Godsbeeld is gaan wankelen. De Lange gaat net als een pelgrim op weg, op zoek naar… Ja, naar wat eigenlijk?
Pelgrims heb je in alle soorten en maten. Je hebt bedevaartgangers-oude-stijl die willen bidden voor hun zielenheil in plaatsen die in de Bijbel worden genoemd, of op plekken waar martelaren liggen begraven. Ook reizen pelgrims naar bijvoorbeeld Lourdes om beter te worden. Anderen ondernemen een bedevaart uit dankbaarheid. Weer anderen gingen op reis, omdat ze een pelgrimage als straf hadden opgelegd gekregen.
Tegenwoordig pelgrimeren mensen ook om ‘zichzelf’ terug te vinden na een crisis. Of om antwoorden te krijgen op moeilijke levensvragen. Er zijn er ook die een bedevaart op hun bucketlist hebben staan. Ze zien de voetreis als een mooie toeristische trektocht langs pittoreske kerkjes en kloosters of als een nieuwe wandeluitdaging na de Vierdaagse. Het zijn pelgrimages zonder God.
Frits de Lange heeft een ander soort bedevaart op het oog. Voor hem bestaat de essentie van een pelgrimsreis eruit dat je je weggeroepen voelt van waar je bent. Een veel gehoorde uitspraak onder pelgrims die over de Camino, het Jacobspad naar Santiago de Compostela, lopen luidt: ‘Jij neemt niet de Camino, de Camino neemt jou.’ Het is een poging om de onrust te beschrijven die de moderne pelgrim, de pelgrim 2.0, voortdrijft.
Onrust
Het is een onrust die De Lange herkent in zijn geloofsontwikkeling. Hij beschrijft hoe hij langzaam maar zeker afscheid heeft genomen van de God van zijn jeugd. Hij groeide op in de nadagen van de verzuiling, een tijd die werd gekenmerkt door het grote eigen gelijk. In de loop van de jaren zeventig wankelden de zuilen en de zekerheid van weleer maakte plaats voor het onheilspellende gevoel dat alles voortdurend verandert. Ook het geloof.
Alles wat het geloof ooit vastigheid gaf, gaat bij De Lange op de helling: geloofsstelsels, belijdenissen en dogmatiek. Hij vat al die dingen samen onder het kopje ‘religie’. Voor hem heeft dat allemaal afgedaan. Het zijn illusies. Maar niet het geloof. Geloof blijft voor hem recht overeind staan als een woord voor overgave aan iets wat ons overstijgt. “Je mag het God noemen, of iets dat zich onder die naam schuilhoudt: liefde, hoop, het ware leven, of God-weet-wat”, schrijft De Lange.
Een veelvuldig terugkerend zinnetje in het boek van De Lange is de bekende verzuchting van kerkvader Augustinus (354-430): ‘Rusteloos blijft ons hart totdat het zijn rust vindt in U.’ Er klinkt een reikhalzend verlangen naar rust in door, of naar, zoals De Lange het noemt: “een ander, beter, voller, echter leven.” “Het is”, merkt hij op, “dit verlangen naar ik-weet-niet-wat, dat me in beweging zet en houdt, en me ook tot pelgrim maakt. Ik herken het ook bij anderen met een onrustig hart, of ze nu aan religie doen of niet.”
Einddoel
Er is alleen een duidelijk verschil tussen de pelgrim 1.0, zoals Augustinus, en de pelgrim 2.0 die in het boek van De Lange naar voren komt. De pelgrim-oude-stijl heeft als ultiem doel eenwording met God. Dat is ook de rust waar Augustinus het over heeft. Die rust in God bereiken we niet op aarde, maar dat is iets voor in de hemel, zo meent de kerkvader.
De pelgrim 2.0 heeft het geloof in een hemel losgelaten, schrijft De Lange. Het draait niet om het leven straks, maar om het bestaan hier en nu. Voor de pelgrim-nieuwe-stijl is er geen ander doel dan de beweging zelf, het gevoel onderweg te zijn, voor even los van alles wat moet en aan ons trekt en sjort. En dat verlangen naar die onthechte staat, waarin we werkelijk voelen dat we leven, kan alleen worden vervuld door op weg te blijven gaan. Veel pelgrims gaan daarom na thuiskomst snel weer op reis. Misschien is de pelgrim 2.0 wel meer een nomade dan een pelgrim.
Pelgrim als beeld
Voor alle helderheid: ‘Heilige Onrust’ is geen boek over pelgrimeren. Het is een boek dat pelgrimage als beeld gebruikt voor modern geloven. De Lange stelt zich op als een onderhoudende gids voor de Camino door het landschap van hedendaags geloven, wat zoveel inhoudt als geloven zonder zekerheid, met hoop op wat beters. Hij citeert inspirerende bedevaartgangers, zoals de Franse schrijver Jean-Christophe Rufin, en gaat te rade bij filosofen en theologen die hebben nagedacht over wat mensen tegenwoordig drijft.
De Lange’s boek is inspirerend en zet aan tot denken. En het doet ook een appèl op ons om steeds opnieuw op reis te gaan. Om in beweging te blijven – en niet alleen in gedachten. Zo heeft het ook voor De Lange gewerkt. Hij citeert Rufin die schrijft dat hij na zijn pelgrimage alweer plannen maakt voor een nieuwe bedevaart. “Hij zal vertrekken, en voegt [hij] er voor de lezer aan toe: ‘En jij ook.’ […] Ik ontkom er blijkbaar niet meer aan, ook ik zal ooit moeten vertrekken.”
Frits de Lange komt om maandagavond 23 april a.s. naar de Kerk met de Beelden om te praten over zijn boek ‘Heilige Onrust’. We beginnen om 20.00 uur. De kerk is open vanaf 19.30 uur. Iedereen is van harte welkom. Neem gerust familie, vrienden of bekenden mee!
