Viering voor thuis – ‘Wat doen we met het kind?’

2022 staat voor de deur. We beginnen aan een kakelvers jaar. En tegelijk zitten we in lockdown. Breken ooit andere tijden aan? Ds. Aries van Meeteren pakt er het verhaal van de Wijzen uit het Oosten bij die op zoek gaan naar een kind. Luister hier naar de viering of lees de tekst direct onder de player:

Online-viering Kerk met de Beelden, week 52/1

Van harte welkom! We pakken de draad van de vieringen voor thuis weer op. We hopen natuurlijk dat we zo snel mogelijk weer kunnen samenkomen zoals we dat gewend zijn. Maar tot die tijd zijn we op afstand verbonden. In deze viering rond het begin van 2022 wil ik cirkelen rond het nieuwe begin. Een begin dat telkens opnieuw mogelijk is.

Laten we, voor we verder gaan, stil worden en ons focussen.

Wie geroepen wordt mag zoeken
Wie gevraagd wordt die zal geven
Wie gezien wordt kan weer kijken
Wie getroost wordt die zal leven

Evelijne Swinkels

Lieve mensen,

Een jaar geleden ging een veelzeggende cartoon rond op Facebook. Er staan een paar figuurtjes op die zich veilig hebben opgesteld en héél voorzichtig, met een lange bezemsteel, een deur open duwen waarop 2021 staat. Want ja, 2020 was nogal een indrukwekkend jaar geweest, met een pandemie zoals we die vele decennia niet hadden gezien. En dus was een jaar geleden de grote vraag: wat gaat het nieuwe jaar ons brengen?

Bron: Facebook

Op Facebook heb ik alweer exact hetzelfde plaatje gezien, maar nu is op de deur ‘2022’ gefotoshopt. De poppetjes staan nog net zo verdekt opgesteld. Herkenbaar. In ieder geval voor mij. Misschien nog wel meer dan een jaar geleden zet ik me op voorhand al schrap voor wat er komen gaat.

Want de coronapandemie is nog lang niet voorbij. En daarnaast spelen nog zoveel andere dingen waar we volgend jaar zeker mee te maken zullen krijgen. Denk aan het klimaat dat volop verandert, de vele mensen op drift, economische problemen na twee jaar pandemie. En wat te denken van de toekomst van onze kerk? En dat is dan nog maar een greep.

Afbeelding: Pixabay

En zo gaan we het nieuwe jaar in.

Maar ik wil niet verschanst blijven zitten achter die muur, aanhikkend tegen die overgang naar het nieuwe jaar. Ik wil mijn mouwen opstropen en die deur naar 2022 opengooien. Kom maar op! Maar waar haal ik de moed vandaan? Misschien wel bij dat ándere kerstverhaal, dat van Mattheüs, over die wijzen uit het oosten. En uit een ingeving die een Amerikaans-Duitse filosoof krijgt bij het luisteren naar The Messiah.

Ik lees Mattheüs 2, de verzen 1 t/m 12:

Toen Jezus geboren was, in Betlehem in Judea, tijdens de regering van koning Herodes, kwamen er magiërs uit het Oosten in Jeruzalem aan. Ze vroegen: ‘Waar is de koning van de Joden die onlangs geboren is? Wij hebben namelijk zijn ster zien opgaan en zijn gekomen om Hem te aanbidden.’ Koning Herodes schrok hevig toen hij dit hoorde, en heel Jeruzalem met hem. Hij riep alle hogepriesters en schriftgeleerden van het volk samen om aan hen te vragen waar de messias geboren zou worden. ‘In Betlehem in Judea,’ zeiden ze tegen hem, ‘want zo staat het geschreven bij de profeet: “En jij, Betlehem in het land van Juda, bent zeker niet de minste onder de leiders van Juda, want uit jou komt een leider voort die mijn volk Israël zal hoeden.”’ Daarop riep Herodes in het geheim de magiërs bij zich; hij wilde precies van hen weten wanneer de ster zichtbaar geworden was, en stuurde hen vervolgens naar Betlehem met de woorden: ‘Stel een nauwkeurig onderzoek in naar het kind. Stuur mij bericht zodra u het gevonden hebt, zodat ook ik erheen kan gaan om het te aanbidden.’ Nadat ze de koning hadden aangehoord gingen ze op weg, en nu ging de ster die ze hadden zien opgaan voor hen uit, totdat hij stil bleef staan boven de plaats waar het kind was. Toen ze de ster zagen, werden ze vervuld van diepe vreugde. Ze gingen het huis binnen en vonden het kind met Maria, zijn moeder. Ze wierpen zich in aanbidding voor het kind neer. Daarna openden ze hun kistjes met kostbaarheden en boden het geschenken aan: goud en wierook en mirre. En omdat ze in een droom de aanwijzing hadden gekregen dat ze niet naar Herodes terug moesten gaan, reisden ze via een andere route terug naar hun land.

NBV21

Lieve mensen,

In mei 1952 vindt in München een gedenkwaardige uitvoering plaats van The Messiah, het beroemde oratorium van de componist Händel. Het filharmonisch orkest van de Beierse stad speelt de sterren van de hemel. Een van de toehoorders is de Joods-Duitse-Amerikaanse filosoof Hannah Arendt. Nadat Hitler aan de macht kwam, was ze naar Frankrijk gevlucht, om uiteindelijk in 1941 in de Verenigde Staten te belanden. En in 1952 is ze weer even terug in haar geboorteland.

Na afloop van het concert schrijft Arendt in een brief aan haar echtgenoot in New York: “Ze [d.i. het München Filharmonisch] weten nog steeds hoe ze muziek moeten maken, [het was] bomvol, erg goed, ook al waren de solisten geen geweldige stemmen. Muzikaal gezien was het behoorlijk, zeer aangenaam. En wat een stuk! Het koor uit het ‘hallelujah’ galmt nog in mijn oren. Ik realiseerde me voor het eerst hoe wonderbaarlijk het ‘Unto us a child is born’ is. Het christendom had zijn goede kanten.”

Hannah Arendt (1958) op het eerste congres van cultuurcritici (foto: Barbara Niggl Radloff)

Tijdens het concert in München krijgt in Arendts gedachten een principe vaste vorm waar ze al langer op aan het puzzelen is. Namelijk het idee dat mensen scheppers zijn. Ze kunnen steeds iets nieuws teweegbrengen. Ze had het al aangestipt in haar proefschrift in 1929. Maar na de opvoering van The Messiah gaat ze er de term ‘nataliteit’ voor gebruiken. En dat vind ik een geweldige vondst.

Wat Arendt bedoelt is dat mensen in haar ogen niet worden geboren om te sterven, maar om een nieuw begin te maken. En dat telkens opnieuw. Mensen zijn niet in de eerste plaats sterfelijk, maar in principe geboortelijk. En dat zijn ze tot aan hun dood. En dat is een heel nieuwe manier van kijken.

En dat kwartje valt dus tijdens de uitvoering van The Messiah in 1952. In een dagboekaantekening na dat concert schrijft Arendt dat ze in dat ene zinnetje, ‘For unto us a child is born’, een fundamentele waarheid ziet. Voor haar slaat de tekst niet perse op de komst van een nieuwe koning uit de stam van David, zoals bedoeld in het Oratorium van Händel. Maar Arendt hoort erin dat elk kind een nieuw begin betekent.

Wat dat inhoudt? Laat ik het proberen uit te leggen. Iedereen brengt met zijn of haar komst in de wereld iets nieuws mee, een volkomen eigen identiteit die iets wezenlijks toevoegt. En niet eenmaal, bij onze geboorte als baby, maar iedere keer als we al onze talenten, eigenschappen en ervaringen inbrengen. Elke keer als we een idee opperen en er in de samenleving mee aan de slag gaan komen we als het ware weer de wereld binnen.

Afbeelding: Pixabay

En dat kun je opnieuw een geboorte noemen. Hoe dat werkt? In ons anders zijn brengen we iets unieks in de wereld. We voegen iets toe. Namelijk óns idee, óns standpunt, ónze emotie, óns plan. Nu is het niet zo dat als we ons ei hebben gelegd alles dan ook precies zo gaat zoals wij willen. Want we leven niet in een vacuüm, maar te midden van andere beginners, die ook hun ideeën, plannen, standpunten hebben en inbrengen. En in gesprekken, botsingen en onderhandelingen ontstaat iets nieuws en onvoorspelbaars. Iets dat er nog niet was. En dat is nataliteit.

Tijd voor een voorbeeld. Ik moet denken aan verschillende brainstormsessies op het werk, waarbij we met elkaar op plannen kwamen die ik vooraf nooit in mijn eentje had kunnen bedenken. Vaak pakt die onvoorspelbaarheid verrassend goed uit. Maar soms niet. Mooie plannen kunnen uiteindelijk onuitvoerbaar blijken. Of onbedoelde bijeffecten hebben. Je weet nooit vooraf hoe iets uitpakt. Het lijkt een open deur, maar Arendt is de eerste die daar aandacht voor vraagt in de filosofie.

Afbeelding: Pixabay

Goed, waarom kom ik hierop? Nou, precies hier moest ik aan denken bij het lezen van het kerstverhaal in Mattheüs. Een prachtige vertelling, vind ik. Eigenlijk mooier dan het verhaal van Lucas. Menselijker. Een verhaal over een geboorte, een nieuw begin en onverwachte gevolgen.

‘For unto us a child is born’, juichen de wijzen uit het oosten. Ze zien een opvallende ster die vertelt dat er een koning ter wereld is gekomen. En die ster zet hen in beweging. De wijzen spreken af dat ze op zoek gaan naar de nieuwe vorst.

Afbeelding: Pixabay

Het zou zomaar kunnen dat ze dat nog nooit eerder hadden gedaan. Want we kennen geen enkel ander voorbeeld uit de oudheid van wijzen die een nieuwe koning gaan aanbidden. Er zijn wel verhalen van koningen die een wit voetje gaan halen bij een nog machtiger heerser in de hoop dat ze er bijvoorbeeld gebieden bij krijgen. Maar de naamloze wijzen uit het oosten lijken geen bijbedoelingen te hebben gehad. Het enige dat Mattheüs vertelt is dat ze op pad gaan om het kind te aanbidden.

Wat mij opvalt is dat Koning Herodes en zijn Schriftgeleerden de ster nog helemaal niet hadden opgemerkt. Ze zijn volkomen verrast door de komst van de wijzen en het verhaal dat ze vertellen. De Schriftgeleerden weten de boel dan nog wel te duiden aan de hand van hun boeken, maar ze voelen zelf niet de behoefte de aangekondigde koning op te zoeken. Herodes wel, maar hij wil het kind niet aanbidden, maar elimineren om zo snel mogelijk terug te keren naar het oude normaal.

Giovanni, Three wise men (Foto: Flickr CC2.0)

Niet zo gek. Herodes zit al zo’n 30 jaar op de troon en heeft nog geen plannen om wat anders te gaan doen. Eventuele bedreigingen van zijn macht heeft hij altijd uit de weg geruimd, tot aan zijn eerste vrouw, zijn schoonfamilie en drie van zijn eigen zoons aan toe. Keizer Augustus zou hebben gezegd dat je beter Herodes’ varken kon zijn, dan zijn zoon. Joden eten immers geen varkensvlees.

Dus we zien hoe de wijzen het nieuwe omarmen en uitdragen, terwijl Herodes het juist wil tegenhouden. En de Schriftgeleerden blijven er Siberisch onder.

Rembrandt van Rijn, Aanbidding door de wijzen (Hermitage)

Nu zijn de wijzen uit het oosten aan het verkeerde adres. Ze hadden gegokt dat de nieuwe koning in het paleis te vinden zou zijn. Maar dat klopt niet. Ze moeten naar Bethlehem, zo komen ze te weten na een beroep op de Schriftgeleerden. Dat hadden ze van te voren nooit kunnen bedenken. En wat ze natuurlijk helemaal niet hadden voorzien is dat ze met hun komst in Jeruzalem uiteindelijk een moordpartij teweeg zouden brengen – iets wat wordt verteld in de verzen na het stukje dat we zojuist hebben gelezen.

Dat kan natuurlijk wel de keerzijde zijn van nataliteit. We kunnen wel iets nieuws inbrengen, maar we handelen niet in een vacuüm. We hebben te maken met andere mensen die vanuit hun eigen achtergronden en intenties reageren. Dat kan goed uitpakken, maar ook onbedoeld verkeerd. Wat dan?

Afbeelding: Pxhere

Nu is Hannah Arendt niet bepaald wereldvreemd. Ze gelooft wel heilig in het open gesprek tussen mensen die elkaar het licht in de ogen gunnen. Mensen die in staat zijn om recht te doen aan anderen. Die voorbij hun eigen belang kunnen denken en hun verantwoordelijkheid willen nemen voor de gemeenschap. Als dat gebeurt helpt de open uitwisseling van ideeën mensen verder.

Maar Arendt weet ook dat mensen dat niet altijd aandurven. Dat ze geen nieuw begin kunnen of willen maken of zichzelf niet durven te laten zien. En dat sommigen geen genoegen nemen met een andere uitkomst dan die ze zelf vooraf al hebben bepaald. Hannah Arendt schetst, voor zover ik haar goed lees, een ideaalbeeld. Dat open gesprek, zo zou het moeten. Maar ze heeft na haar ervaringen met het nazi-regime ook veel geschreven over het totalitarisme. Dus dat idee van die nataliteit, het steeds opnieuw beginnen, wat kunnen we daar dan mee? Wat doen we met het kind?

Luca Giordano, De droom van Sint Jozef (Indianapolis Museum of Art)

Ik moet denken aan Jozef, de verloofde van Maria. Die zet eerst, net als Herodes, zijn hakken in het zand. Mattheüs vertelt een hoofdstuk eerder dat als Jozef erachter komt dat Maria zwanger is en hij ervan overtuigd is dat hij niet de vader kan zijn, hij hun voorgenomen huwelijk wil afblazen. Met dat kind wil hij niets te maken hebben. Veel te veel gedoe. Maar hij vindt de moed om zich te bedenken en hij wil Maria en het kind een kans geven.

Zó kan opnieuw beginnen eruit zien. Als iets onverhoopt verkeerd dreigt uit te pakken, kunnen we iets nieuws inbrengen, proberen de dingen anders te gaan doen. Dat is ook de enige manier waarop verandering tot stand komt, zegt Arendt. Opnieuw hebben we geen garanties. De uitkomst kan ongewis zijn. Maar ik zie ook dat er iets is wat het proces kan sturen.

Afbeelding: Pixabay

Arendt spreekt van hoop en geloof die mensen geschonken kunnen krijgen. In de Bijbel is het een droom die Jozef aanzet tot het inbrengen van iets nieuws. Geheel tegen de norm van de mannencultuur van zijn tijd in besluit hij zijn gekrenkte trots opzij te schuiven, zich in te leven in Maria en bij haar te blijven. Hij durft kwetsbaar te zijn en zijn liefde te laten winnen. Hoe? Door zich door hoop te laten leiden. En door vertrouwen.

En zo is het Jozef die me hoop geeft op de drempel van het nieuwe jaar. Midden in die moeilijke tijd houdt hij vast aan de liefde. En vanuit die liefde handelt hij, brengt hij zichzelf in, corrigeert hij zichzelf en redt het kind. In 2022 zal er opnieuw van alles gebeuren. Het meeste hebben we niet in de hand. Maar we kunnen er wel op reageren. We kunnen onszelf inbrengen of wegkruipen. We kunnen onze dromen volgen of ons verzetten.

Afbeelding: Pixabay

En we kunnen opnieuw beginnen. Telkens weer. We zijn geboren beginners. Dat maakt het ongedachte mogelijk. Waar we niet meer op rekenen kan toch gebeuren. Ook in dat onbekende gebied dat voor ons ligt achter die deur waar 2022 op staat. Natuurlijk is het eng. Maar ook als het ongedachte tegenvalt kunnen we opnieuw iets nieuws beginnen. Iets in gang zetten, koppig misschien, vanuit de droom van hoe het anders zou kunnen. Beter zou kunnen. Hannah Arendt noemt dit het wonder dat de wereld redt. En dus duw ik de deur van 2022 open en ga de drempel over. ‘For unto us a child is born.’

Moge het zo zijn,
Amen

Paul van Vliet dichtte ooit in 1978 het prachtige lied waarin hij drinkt op mensen die bergen verzetten. Een lied dat ik u graag meegeef aan het begin van het nieuwe jaar.

Ik drink op de mensen
Die bergen verzetten
Die door blijven gaan
met hun kop in de wind
Ik drink op de mensen
Die risico’s nemen
Die blijven geloven
Met het geloof van een kind.

Ik drink op de mensen
Die dingen beginnen
Waar niemand van weet
wat de afloop zal zijn
Ik drink op de mensen
Van wagen en winnen
Die niet willen weten
van water in wijn.

Ik drink op de mensen
Die blijven vertrouwen
Die van tevoren niet vragen
‘Voor hoeveel’ en ‘waarom’
Ik drink op de mensen
Die door blijven douwen
Van doe het maar wel
En kijk maar niet om.

Ik drink op het beste
Van vandaag en van morgen
Ik drink op het mooiste
waar ik van hou
Ik drink op het maximum
Wat er nog in zit
In vandaag en in morgen
In mij en in jou.

Paul van Vliet

Tja, wat kan ik hier nog aan toevoegen? Ik sluit af met de woorden:

Dat ons leven anderen tot zegen mag zijn,
dat onze ogen met mildheid kijken,
dat onze handen open zijn en opbouwen,
dat we luisteren tot in het zwijgen,
dat onze woorden oprecht zijn
en dat we met hoofd en hart bewogen zijn
om de mens op je weg.

Andries Govaart

Tags: , , , , , , , , ,

Related posts

Comments are currently closed.

Top