Viering voor thuis – Het geluid van stilte

Stilte heeft twee gezichten. Stilte kan weldadig zijn, maar ook gekmakend. Stilte legt bloot wat in ons is, zegt ds. Aries van Meeteren. Luister hier naar de viering of lees de tekst direct onder de player.

Online-viering Kerk met de Beelden, week 30

Van harte welkom bij de Kerk met de Beelden. Fijn dat u weer luistert naar onze online-viering. We willen voor we beginnen een moment stil zijn en ons verbinden met elkaar en met God die in ons werkt.

Foto: Pixabay

Daar in die stilte, waar ik ook ben,
voel ik die kracht weer, hoor ik die stem,
die mij terugvoert, terug naar de mensen
wie zij ook zijn, terug naar mezelf,
ben weer verbonden met wat ik niet zeggen kan.

Marijke de Bruijne

Lieve mensen,

Laatst las ik over een van de stilste plekken op aarde. Dat bleek niet een of andere idyllische vallei te zijn, of een verlaten eiland, maar een onderzoeksbunker van de Universiteit van Minneapolis met metersdikke absorptielagen. Eerst dacht ik nog dat het er hemels stil zou zijn! Maar het blijkt de hel.

Waar allerlei boeken en bladen stilte aanprijzen als balsem voor ziel, is de stilte in de bunker van het Orfield Laboratorium gekmakend. Onderzoekers zeggen dat vrijwel iedereen die erin plaatsneemt gaat roepen om maar wat te horen. Terwijl je geschreeuw onmiddellijk in de wanden verdwijnt.

Foto: Yamato IBM research centre (Wikimedia Commons)

Tegelijk blijkt in de bunker dat echte stilte niet bestaat. Na een tijdje hoor je je eigen hartslag, het geborrel in je buik, het schuren van je botten als je gaat verzitten en zelfs het bloed dat door je aderen stroomt. Geen mens houdt het er langer dan drie kwartier uit.

Nu is die dode kamer in Minneapolis een extreem voorbeeld, een speeltuin voor neurowetenschappers. Maar de bunker laat wel zien dat stilte bloot legt wat was weggestopt. Dat kan het gerommel van binnen zijn, maar ook allerlei gedachten, creatieve ideeën die door onze dagelijkse beslommeringen geen ruimte krijgen. En niet te vergeten ons verdriet, onze onrust, vragen en angst die we bezweren door bezig te blijven, maar die ons in de stilte onverhoeds kunnen overspoelen.

De tekst die centraal staat is een gedeelte uit 1 Koningen 19, de verzen 1 tot en met 16

Achab vertelde Izebel alles wat Elia had gedaan, ook dat hij alle profeten ter dood had gebracht. Toen liet Izebel Elia de volgende boodschap overbrengen: ‘De goden mogen met mij doen wat ze willen als u morgen om deze tijd niet hetzelfde lot ondergaat als zij.’ Elia werd bang en vluchtte om zijn leven te redden. Bij Berseba in Juda aangekomen liet hij zijn knecht achter en zelf trok hij één dagreis ver de woestijn in. Daar ging hij onder een bremstruik zitten, verlangend naar de dood, en zei: ‘Het is genoeg geweest, HEER. Neem mijn leven, want ik ben niet beter dan mijn voorouders.’ Hij viel onder de bremstruik in slaap, maar er kwam een engel, die hem aanraakte en zei: ‘Word wakker en eet wat.’ Elia keek op en ontdekte naast zijn hoofd een brood, in gloeiende kooltjes gebakken, en een kruik water. Nadat hij had gegeten en gedronken ging hij weer onder de struik liggen. Maar de engel van de HEER kwam terug, raakte hem opnieuw aan en zei: ‘Sta op en eet wat, anders is de reis te zwaar voor je.’ Elia stond op, en toen hij had gegeten en gedronken liep hij, gesterkt door dit voedsel, veertig dagen en veertig nachten door de woestijn, tot hij bij de Horeb kwam, de berg van God. Daar ging hij een grot binnen om er de nacht door te brengen. Toen richtte de HEER zich tot hem met de woorden: ‘Elia, wat doe je hier?’ Elia antwoordde: ‘Ik heb me met volle overgave ingezet voor de HEER, de God van de hemelse machten, maar de Israëlieten hebben uw verbond met hen naast zich neergelegd, uw altaren verwoest en uw profeten gedood. Ik ben als enige overgebleven, en nu hebben ze het ook op mijn leven voorzien.’
‘Kom naar buiten,’ zei de HEER, ‘en treed hier op de berg voor mij aan.’ En daar kwam de HEER voorbij. Er ging een grote, krachtige windvlaag voor de HEER uit, die de bergen spleet en de rotsen aan stukken sloeg, maar de HEER bevond zich niet in die windvlaag. Na de windvlaag kwam er een aardbeving, maar de HEER bevond zich niet in die aardbeving. Na de aardbeving was er vuur, maar de HEER bevond zich niet in dat vuur. Na het vuur klonk het gefluister van een zachte bries.
Toen Elia dat hoorde, sloeg hij zijn mantel voor zijn gezicht. Hij kwam naar buiten en ging in de opening van de grot staan, en daar klonk een stem die tot hem sprak: ‘Elia, wat doe je hier?’ Elia antwoordde: ‘Ik heb me met volle overgave ingezet voor de HEER, de God van de hemelse machten, maar de Israëlieten hebben uw verbond met hen naast zich neergelegd, uw altaren verwoest en uw profeten gedood. Ik ben als enige overgebleven, en nu hebben ze het ook op mijn leven voorzien.’
De HEER zei tegen Elia: ‘Keer terug en ga naar de woestijn van Damascus. Daar aangekomen moet je Hazaël tot koning van Aram zalven. Jehu, de zoon van Nimsi, moet je zalven tot koning van Israël, en Elisa, de zoon van Safat, uit Abel-Mechola, moet je tot je eigen opvolger zalven.

Nieuwe Bijbelvertaling

Lieve mensen,

We gaan een paar decennia terug in de tijd. Naar augustus 1952. Daar, in de Maverick Concert Hall, op twee uur rijden van de stad New York, gaat een nieuw stuk in première van de Amerikaanse componist, filosoof en schrijver John Cage.

De zaal zit vol muziekliefhebbers. Zij zien de concertpianist opkomen. Maar in plaats van dat hij zijn handen naar de toetsen brengt, pakt hij een stopwatch en sluit hij het deksel van de piano. Na dertig seconden stelt de pianist de stopwatch opnieuw in. Na 2 minuten en 23 seconden doet hij dat nog een keer en dan tikken er 100 seconden weg. Alles bij elkaar is het vier minuten en 33 seconden stil en die tijd is ook precies de titel van het stuk.

Doodse stilte in de zaal. Nou ja, stilte… De bezoekers horen de wind door de bomen rondom de concertzaal, de regen op het dak, krekels, een blaffende hond, hun eigen adem, mensen die gaan verzitten. En dat alles is de muziek die Cage die avond laat horen.

Het publiek is naderhand razend en voelt zich genept. En daar is wel wat voor te zeggen. Maar wat Cage laat zien, of liever horen, is ergens ook wel grensverleggend: het is nooit echt stil. In stilte komt van alles aan het oppervlak. En steeds klinkt stilte anders. Het stuk 4’33” is misschien wel een van de meest intense luisterervaringen die je kunt hebben.

Foto: Nuno Morao (flickr)

Het stuk van John Cage staat voor mij voor het dubbele van stilte. Neem nou dat eerste publiek. Dat was niet voorbereid op wat zou komen en hoe lang het stil zou blijven. Dat maakt het luisteren ernaar heel ongemakkelijk. Wij kunnen ons instellen op 4 minuten en 33 seconden. Wij kennen het stuk. En wie het op YouTube bekijkt, ziet in het scherm precies hoe lang het stuk nog duurt. Je kunt achterover leunen en je eraan laven. Maar wie door stilte wordt overvallen en geen idee heeft hoe lang het aanhoudt, kan ervan in paniek raken.

Het dubbele van stilte zie ik ook terug in het verhaal van Elia. De profeet is het spoor bijster. Hij dacht dat hij het land had gered door de strijd aan te binden met wat hij zag als de afgoderij van zijn volk. Hij stortte zich er met ziel en zaligheid in. Maar wat heeft hij bereikt? Even leken de mensen zich tot God te keren nadat er op Elia’s verzoek bliksem uit de hemel was gekomen, maar uiteindelijk verandert er niets. De machthebbers die de afgoderij aanmoedigen zitten nog op het pluche en mensen offeren weer gewoon aan Baäl.

Free Bible Images

Elia belandt in een crisis. Hij wil zelfs dood. Wat hij meende dat hij moest doen, is op niets uitgelopen. Zijn missie is mislukt. Hoe kan hij nog profeet zijn? Uiteindelijk gaat hij op bedevaart naar de berg Horeb, de berg van God. En daar hoopt hij God te ontmoeten, zo vertelt het verhaal. God moet hem weer richting geven. Elia gaat, zo zou je kunnen zeggen, in retraite.

Het zoeken van de stilte wordt vaak aangeprezen als hét medicijn tegen onrust, verdriet en angst. Maar mijn ervaring is dat stilte gevoelens eerst alleen maar uitvergroot. Stilte legt bloot wat er al is en richt er de schijnwerper op. Rust vind je pas als je door de onrust bent heen gegaan, zoals dat zo mooi heet. Laatst las ik een verslag van iemand die in een klooster tien dagen lang had gemediteerd in een strak regime en pas op dag zeven merkte dat er iets in hem veranderde. Tot dan toe had hij vooral gedacht aan vergaderingen en lastige gesprekken waar hij de afgelopen weken bij was.

Free Bible Images

Ook Elia krijgt in de stilte van de Horeb de onrust in zijn ziel volop om de oren. Zijn opstandigheid en boosheid stormen in hem. Het rommelt van zijn eigen onzekerheid en dan is er nog het vuur van zijn eigen angst. Maar dan… Ja, wat gebeurt er dan?

Veel Bijbelvertalingen laten na al het natuurgeweld een zachte bries suizen. Of ze maken er het geluid van een zachte stilte van. Dat klinkt heel liefelijk, zeker als je het afzet tegen wat daarvoor allemaal stormt en rommelt. Maar is het geluid van Elia’s stilte wel zo lieflijk? De Groot Nieuws Bijbel maakt ervan: een ademloze stilte. En misschien is dat wel goed gevonden.

Het is de stilte ná de storm. Het is de stilte van de doodsangst, van de paniek van iemand die zich schrap zet voor nóg meer. Maar dan, als meer uitblijft, verandert diezelfde stilte in hoop, verwachting, uitzien, toevertrouwen.

Free Bible Images

Hoe lang dat heeft geduurd? Het verhaal vertelt het niet. Maar ik denk eerlijk gezegd niet dat die ommezwaai lukt in 4 minuten en 33 seconden. Stilte kan gekmakend lang aanhouden en aan onze hersens vreten. Het lied ‘The Sound of Silence’ van Simon & Garfunkel laat dat op een heel beklemmende manier zien. Het gaat over de stilte waarin we ons niet gehoord weten. Stilte waarin onze woorden stilvallen als regen, zonder wil.

Het lied gaat over de somberte van de jaren ’60 waarin ondanks alle optimisme die er heerste, zo weinig echt leek te veranderen. Mensen dienden liever de neongoden van de reclames, van de economie. En zo blijft het stil. Ongemakkelijk stil. Wat nu?

Afbeelding: Wikipedia

Maar in die stilte ruisen ook de woorden van de profeten die op de schuttingen staan, zoals Simon & Garfunkel zingen. Je hoort ze eerst niet door alle onrust die in de stilte de aandacht opeist, maar wie oplet merkt ze wel op. Stilte kan ook nieuwe wegen aan het licht brengen, een pad openen, nieuw inzicht brengen. Als de onrust is gaan liggen en de stilte na de storm ons laat knipperen met de ogen.

Elia blijft niet op de berg van God, hoe weldadig de stilte uiteindelijk ook is geworden. Hij ziet uiteindelijk nieuwe mogelijkheden om de toekomst van Israël vorm te geven en gaat weer aan de slag. Met nieuwe energie, kan ik me zo voorstellen. Ook retraites duren niet eindeloos, maar kennen een vooraf bepaald moment waarop we de stilte weer verlaten en het leven weer oppakken. Vaak met nieuwe inzichten, hoezeer het daar in het begin nog niet naar uitzag.

Free Bible Images

Stilte kan ontzettend confronterend zijn en van alles naar boven brengen wat we misschien liever zouden negeren: onrust, verdriet, angst. Voor mij laat het verhaal van Elia zien dat we op de bodem ervan onszelf kunnen hervinden. Dat er dan weer wegen kunnen opengaan, juist in die ademloze stilte die zo eindeloos kan duren.

En daarmee is het verhaal van Elia in mijn ogen een hoopvol verhaal. Een verhaal dat niet voorbijgaat aan onrust en inwendige stormen en de doodsangst niet negeert. Maar een verhaal dat ons uitnodigt vol te houden.

Net als bij Elia kan ook bij ons dat moment komen, juist op het toppunt van de vertwijfeling, dat we nieuwe mogelijkheden zien. Elia herkent er God in. Maar welke naam we er ook op plakken, het verhaal verbeeldt de universele ervaring dat in de diepte van de stilte ongedachte ruimten zich kunnen openen, voorbij de angst en de onrust. Het is de universele ervaring dat het geluid van stilte ook helend kan zijn.

Moge het zo zijn
Amen

Trouwe God,
De stilte zingt U toe,
is een bekende Psalmregel.
Maar de stilte kan ook huilen,
schreeuwen, schuren,
door merg en been gaan.
Stilte is weinig aanlokkelijk
als we bang zijn, boos
of verdrietig.
Dan kan stilte zijn als die bunker
waarin alle geluid doodvalt
en we precies horen wat er in ons beweegt.
En toch, zo belooft dat oude verhaal,
toch kunnen we voorbij
alle onrust en emoties
een bodem hervinden.
Een bodem waar de stilte ademloos zingt
als een zachte bries.
De stilte na de storm.
Laat ons af en toe laven aan die stilte.
Zomaar ongedacht,
te midden van het lawaai,
even stil.
Open ons voor wat in ons leeft
áchter de stormen en het vuur,
achter alle onrust
en laat ons nieuwe toekomst zien.
Zo bidden wij U
Amen

Tot zover weer deze online-viering. Ik sluit af met een zegenbede.

Leef in verbondenheid met je ziel
en luister naar de stem van de stilte.
Ga verder op jouw weg.
De vrede vergezelle jou en hen die bij je horen!

zielgaattevoet.nl

Aries van Meeteren

Tags: , ,

Related posts

Comments are currently closed.

Top