Wat is God – turen door het sleutelgat

Wie heeft er als kind niet weleens door een sleutelgat getuurd? Ik vond het altijd wel spannend. Want ik kon nooit precies zien wat er zich aan de andere kant van de deur afspeelde. Ik zag altijd maar een klein deel, de rest viel buiten mijn blikveld. En dus bleef er weinig anders over dan dat wat ik niet zag erbij te bedenken.

Als het over God gaat, kijken we in zekere zin allemaal door een sleutelgat. We krijgen maar beperkt zicht op het bovennatuurlijke, op dat wat er bij wijze van spreken in de andere Kamer is. Er rest ons weinig meer dan ons zelf een voorstelling te vormen van wie of wat God zou kunnen zijn.

Filosofen, schrijvers, wetenschappers en kunstenaars houden zich bij uitstek bezig met ons bestaan en sommigen van hen hebben ook geworsteld met hoe dat zich verhoudt tot wat zich achter de deur, achter het sleutelgat bevindt.

Het sleutelgat zien we, heel toepasselijk, terug op de omslag van twee recent verschenen boeken van Ton de Kok, getiteld Wat is God. Filosofen & schrijvers op zoek (2013) en Wat is God. Wetenschappers & kunstenaars op zoek (2017). Daarin bespreekt De Kok een reeks denkers en schrijvers, zoals Griekse natuurfilosofen, Meister Eckhart, Spinoza, Voltaire, Rousseau, Sartre, Camus, Hemmingway, Van Gogh, Rothko, Freud, Pärt en nog zo’n vijftig anderen. De Kok beschrijft hun leven en praat ons aan de hand van citaten en anekdotes bij over hun ideeën over God.

Spreektaal
Beide boeken zijn zonder meer boeiend en laten zich uitstekend ’s avonds in bed lezen. De hoofdstukken over de verschillende (vrijwel uitsluitend westerse) filosofen, schrijvers, wetenschappers en kunstenaars zijn telkens kort en goed te volgen. Jargon kom je er weinig in tegen. De Kok huldigt nl. het standpunt dat er maar één taal is en dat is de spreektaal.

A-theïst
Ton de Kok noemt zichzelf a-theïst (let op het streepje). Hij gelooft niet in een “Vader God in de hemel” die zich actief met de wereld bemoeit, zoals theïsten meestal doen. Maar een atheïst (zonder streepje) is hij evenmin. “De atheïst in het huidige spraakgebruik is iemand die de gehele werkelijkheid ziet als een grote platte toevalligheid en zich militant opstelt tegenover gelovigen.”

Spinoza
De Kok voelt zich erg thuis bij het denken van Spinoza. Die zeventiende-eeuwse filosoof zag God als de eeuwige natuur, d.w.z. de optelsom van de natuurwetten die continu werkzaam zijn in alles wat er is in het universum.

Vandaar dat zijn boek de titel draagt ‘Wat is God’ en niet ‘Wie is God’. Het woordje ‘wie’ zou vragen naar een persoonlijk God. En God is voor De Kok nu juist geen persoon. Daar heeft hij trouwens ook de meeste denkers, schrijvers etc. op uitgezocht. Ze moesten worstelen met God, maar van ‘Hem’ liever geen persoon maken.

Astronauten
Toch komen we de theïstische stem wel tegen, bijvoorbeeld in de hoofdstukken over Georges Lemaître, Mikhail Katsnelson en enkele astronauten. De Kok toont zich dan wat verbaasd. Hoe kan het dat zij nog in God de Vader geloven, vraagt hij zich af. Dan schrijft De Kok:

“Omdat wetenschappers, gedreven door existentiële nieuwsgierigheid, immer op zoek zullen blijven naar die onbereikbare dieptestructuur van het universum, zal het geloof onder hen in een Intelligente Achtergrond, in een spinozistische Substantie, of God Natuur altijd levend blijven… en het geloof in een God-de-Vader ook, denk ik.”

Aaldert Wapstra
De beide delen ‘Wat is God’ zijn, nogmaals, zeer leesbaar en, zoals De Kok schrijft, ideaal om ze à la carte door te nemen. Wat een prachtige gedachten over God komen we erin tegen! Laat ik als voorbeeld een uitspraak citeren van de Nederlandse natuurkundige en kernfysicus Aaldert Wapstra:

“Tijdens een van mijn meditaties kreeg ik een heel merkwaardig en overweldigend gevoel van een almacht, van een elke ervaring overtreffende intensiteit die ik niet anders kan beschrijven als contact met het goddelijke. En dat was een geweldige schrik. Maar ik kan ervan zeggen dat ik liever mijn leven had verloren dan deze ervaring missen.

Het gevolg is dat ik over God bepaalde ideeën heb gekregen, maar die zijn erg onorthodox. Voor mij is God iets dat je in een flits of intuïtief ineens ziet. […] God is overal om ons heen. […] Ik voel dan: God is daar, en daar, en God is in mij. […] Ik zie God als de totaliteit van het universum. God is het gehele zijn. Buiten God is er niets.”

Prediker
Verwacht na het lezen van de twee boeken geen finaal antwoord op de vraag uit de titel, Wat is God. We zien slechts door een sleutelgat. Niet voor niets luidt het motto van het eerste deel: “Al met al, zegt Prediker, is dat de slotsom van mijn zoeken: ik heb met hart en ziel gezocht, maar nog altijd niets gevonden.”

Aries van Meeteren

Ton de Kok geeft op 28 maart a.s. een lezing in de bibliotheek van Hardinxveld-Giessendam (Pietersweer 34). Hij schetst aan de hand van een PowerPointpresentatie een beeld van de bestaansworsteling van een aantal bekende filosofen, wetenschappers en kunstenaars. Aanvang 20.00 uur. Entree 5 euro.

Tags: , ,

Related posts

Comments are currently closed.

Top